Cây Hẹ công dụng tác dụng, những người không nên dùng Hẹ

Cây hẹ là loại cây cỏ nhỏ, thường cao 20-45 cm, vò cả cây có mùi đặc biệt. Dò nhỏ, dài, mọc thành túm có nhiều rễ con. Lá hẹp, dài, dày thường là 4-5 lá, dài 10-27, rộng 1,5-9 mm, đầu nhọn.

Các tên gọi khác: là nén tàu, phỉ tử, cửu thái, dã cửu, phác cát ngàn (Thái)

Tên khoa học: Allium odorum L. (Allium tuberosum Roxb.)

Thuộc họ Hành tỏi Allienceae.

Cây hẹ cung cấp cho ta các vị thuốc:

1. Cử thái là toàn cây hẹ gồm lá và rễ.

2. Hạt hẹ hoặc Semen Allii tuberosi còn goi là cửu thái tử hay cửu tư.Ảnh chụp cây hẹ tươi

Mô tả cây:

Cây hẹ là loại cây cỏ nhỏ, thường cao 20-45 cm, vò cả cây có mùi đặc biệt. Dò nhỏ, dài, mọc thành túm có nhiều rễ con. Lá hẹp, dài, dày thường là 4-5 lá, dài 10-27, rộng 1,5-9 mm, đầu nhọn. Hoa mọc trên một cọng từ gốc lên, dài 15-30cm, tụ thành xim nhưng co ngắn lại thành tán giả. Cọng hoa hình hơi 3 cạnh, trên có các vạch dọc. Hoa trắng, cuống hoa dài chừng 10-15 mm, đường kính 4 mm. Hạt nhỏ màu đen; mùa hoa thường vào tháng 6-7-8. Quả vào tháng 8-10.

Phân bố, thu hái và chế biến:

Được trồng khắp nơi ở nước ta làm rau ăn (gia vị) và để làm thuốc. Ở nước ta chỉ dùng cây. Tại Trung Quốc người ta hái về phơi khô làm thuốc.

Thành phần hoá học:

Trong lá và rễ có các hợp chất sunfua, saponin và chất đắng. Năm 1948 một tác giả Trung Quốc chiết xuất từ củ (dò) cây hẹ hoạt chất là odorin (Khoa học và kỹ thuật- Trung văn, 1/1948), ít độc đối với động vật cao cấp, nhưng có tác dụng kháng sinh đối với vi trùng Staphylococus aureus và Bacillus coli.

Trong hạt có ancaloit và saponin ( theo viện nghiên cứu cây thuốc của Trung Quốc).

Tác dụng dược lý:

Odorin có tác dụng kháng sinh đối với vi trùng Staphylococus aureus và Bacillus coli.

Nước ép tươi của hẹ có tính chất kháng sinh rất cao đối với nhiều loại vi trùng: Staphyllococcus (1cm), Salmonella typhi (1cm), Sh.Flexneri và Subtilis (0,8cm), Coli pathogéne và Coli bethesda (0,6cm).

Ly tâm nước cốt ép hẹ lấy trong, hấp trong Tyndall để lâu vẫn giữ được tính kháng sinh. Dễ dùng cho trẻ nhỏ. Tính chất kháng sinh của hẹ mất hết khi đung nóng (sắc).

Công dụng và liều dùng:

Hẹ là vị thuốc theo kinh nghiệm của nhân dân.

Lá và củ (dò) thường dùng chữa bệnh ho của trẻ em: lá hẹ hấp với đường hay đường phèn hoặc mật ong trong nồi cơm hoặc đun cách thuỷ.
Dùng chữa các bệnh kiết lỵ ra máu, làm thuốc bổ giúp sự tiêu hoá, tốt cho gan, thận (chữa bệnh di tinh, đi tiểu nhiều lần); liều dùng hằng ngày từ 20 đến 30g.

Nước sắc hẹ còn dùng để chữa bệnh giun kim (sắc uống).

Hạt hẹ được nhân dân dùng chữa di mộng tinh, tiểu tiện ra máu, đau mỏi đầu gối, đau lưng, khí hư; liều dùng 6-12g/ ngày.

Theo tài liệu cổ, hẹ có vị cay, ngọt, tính ôn, vào 2 kinh can và thận, làm ấm lưng gối, dùng làm thuốc chữa tiểu tiện nhiều lần, đái són, mộng tinh, bạch trọc. Những người âm hư hoả vượng không dùng được.

(Nghiêm Phú Kiên Cường; 13-3-2015 trích từ Đỗ Tất Lợi, trang 724-726)

Bạn có thuộc tạng người âm hư hỏa vượng?

Theo y học cổ truyền, chứng  âm hư hỏa vượng phần nhiều vốn âm hư, ăn uống không phù hợp, lạm dụng cay nóng, nguyên nhân liên quan hay tức giận khiến can hỏa bốc lên mà sinh bệnh.

Biểu hiện âm hư hỏa vượng là: bốc nóng lên đầu hay đau đầu, khó ngủ, miệng khô, mặt đỏ, mạch huyền. Phép trị chủ yếu bổ âm dưỡng huyết, giáng thanh hỏa… Bệnh này ăn uống phù hợp còn tốt hơn uống thuốc.
Lá dâu nấu canh trai đồng: Nguyên liệu gồm lá dâu non, thịt trai đồng, gừng, hành, gia vị vừa đủ, nấu canh ăn. Lá dâu (tang diệp) tác dụng tán phong, thanh nhiệt, dưỡng âm, lương huyết, sáng mắt. Thịt trai sông tác dụng thanh nhiệt, dưỡng âm, lợi thấp, tiêu khát, trừ phiền. Lá dâu nấu canh trai đồng là món ăn mát bổ âm, dưỡng huyết, giáng hỏa, phòng trị chứng âm hư hỏa vượng hiệu quả. Bài này còn chữa chứng người nóng nhiều mồ hôi rất tốt.

Chè đậu xanh nha đam: Nguyên liệu gồm đậu xanh, nha đam, bột sắn, đường, dầu chuối, gia vị vừa đủ, nấu chè ăn. Đậu xanh bổ tỳ, thanh nhiệt, giảm khát, giải độc, trừ phiền nhiệt, tiêu phù, hạ khí, lợi ngũ tạng. Nha đam thanh nhiệt, dưỡng âm, nhuận táo thông tiện, tiêu nhiệt ứ kết. Bột sắn giải cơ thoái nhiệt, dưỡng âm sinh tân, thấu chẩn, chỉ khát, giải rượu. Chè đậu xanh nha đam là món mát bổ tác dụng thanh nhiệt, dưỡng âm, sinh tân, trị chứng âm hư hỏa vượng. Bài này còn dùng trị chứng miệng khô khát, mun nhọt, táo bón do nhiệt đều tốt.

Canh hến rau dền: Nguyên liệu gồm thịt hến, rau dền, gừng, rau thơm, gia vị vừa đủ, nấu canh ăn. Thịt hến tác dụng hoạt tràng, thông khí, mát gan, thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu. Rau dền thanh nhiệt, dưỡng âm, giải độc, mát gan, lợi đại tiểu tiện, cầm máu, chữa nóng nhiệt, mụn nhọt, huyết áp cao, gan nhiễm mỡ. Canh hến rau dền là món ăn bổ mát tác dụng thanh nhiệt, sinh tân, dùng trị chứng người nóng bốc hỏa. Bài này còn chữa chứng táo bón mụn nhọt đều tốt.

Canh bí đao thịt vịt: Nguyên liệu gồm bí đao, thịt vịt, hành, ngò, gia vị vừa đủ, nấu canh ăn. Bí đao thanh phế, mát vị, dưỡng âm, sinh tân, thanh hỏa, hoá đàm, lợi đại tiểu tiện, nhuận táo. Thịt vịt tác dụng bổ dưỡng, thanh nhiệt, lợi tiểu, tiêu thũng, giải độc. Hành, ngò, gia vị kiện tỳ khai vị. Canh bí đao thịt vịt là món ngon, bổ mát, tác dụng bổ âm, sinh tân, giáng hỏa, dùng trị chứng âm hư hỏa rất hiệu quả.

Thịt ba chỉ om cà tím: Nguyên liệu gồm thịt ba chỉ, đậu phụ, cà tím, tía tô, cà chua, hành, ngò, gia vị vừa đủ, om ăn. Thịt lợn tác dụng tư âm, nhuận táo, dưỡng khí huyết. Cà tím mát gan, lợi mật, nhuận tràng, thanh nhiệt, dưỡng âm. Đậu phụ tư âm, bổ huyết, thanh nhiệt, hóa đàm, giáng hỏa. Hành, ngò, tía tô kiện tỳ, khai vị, giúp ăn ngon. Thịt ba chỉ om chuối đậu là món ngon, bổ mát, dùng thích hợp với chứng âm hư hỏa vượng.

Lương y Nguyễn Minh (Trung tâm Y tế Việt – Nga)