Cách gây trồng và công dụng cây sưng

Cây Sưng có nhiều cành dài 1-2m, có thể dài tới 15m, đường kính thân có thể dài tới 15cm, cành màu đỏ nhạt, trên và cuống lá có những gai ngắn, dẹt, quay về phía dưới. Lá kép lông chim, mọc so le, gồm 5 lá chét nguyên.

Tên khác: Sâng, Xuyên tiêu, Hạt sẻn, Mac khen (Tày), Hoàng lực, Sơn tiêu, Lưỡng diện trâm, Chú xá (H’mông).
Tên khoa học: Zanthoxylum nitidum Roxb.
Họ Cam quý: Rutaceae.

1. Đặc điểm hình thái và sinh thái

- Cây bụi, leo, có gai. Cành vươn dài. Cây Sưng có nhiều cành dài 1-2m, có thể dài tới 15m, đường kính thân có thể dài tới 15cm, cành màu đỏ nhạt, trên và cuống lá có những gai ngắn, dẹt, quay về phía dưới. Lá kép lông chim, mọc so le, gồm 5 lá chét nguyên. Hai mặt lá đều có gai ở chân, nhất là gân chính và cuống lá. Hoa mọc thành chùm xim đơn, riêng lẻ hay tập trung ở kẽ lá. Hoa trắng nhỏ, đơn tính. Quả có 1-5 mảnh vỏ, mỗi mảnh đựng một hạt màu đen bóng.

- Phân bố: Cây mọc hoang ở rừng núi

- Mùa hoa quả: Tháng 2-5.

2. Công dụng, chế biến

- Bộ phận sử dụng: Lá non, rễ và quả được thu hái quanh năm. Quả thu hái khi còn xanh. Phơi hoặc sấy khô. Lá non được sử dụng như rau, chế biến các món ăn với thịt trâu, thịt bò, canh mít non, chuối xanh….làm tăng thêm vị cho món ăn. Ngoài ra, sây Sưng được dùng để chữa bụng lạnh đau, thổ tả, giun sán, nhức răng, nhức xương, phong thấp, cảm mạo, giải độc, ho hen, nôn mửa, ỉa chảy, tê bại. Đặc biệt, rễ cây sắc uống ngâm rượu là một môn thuốc chữa tê thấp, sốt rét kinh niên; quả hay rễ cây cũng sắc hay ngâm rượu để ngậm chữa đau răng, giã nát bôi chỗ rắn cắn.

3. Kỹ thuật gây trồng

3.1 Giống

Sưng chủ yếu được trồng từ hạt. Hạt được hái từ cây mẹ khi chùm quả chuyển từ màu xanh sang màu nâu. Hạt sau khi thu hái phơi nắng nhẹ cho hạt khô có thể tiến hành cất trữ khô hoặc xử lý gieo ươm.

3.2 Gieo ươm

Hạt được ngâm trong nước ấm 40-45o trong khoảng 6-8 giờ, sau đó gieo vào cát ẩm sâu khoảng 1cm. Khi cây con nảy mầm và bắt đầu xuất hiện lá thật thì tiến hành cấy vào bầu. Túi bầu bằng nilông có đường kính 5-7cm, cao 12-15cm. Thành phần ruột bầu 78% đất phù sa tơi nhỏ, 20% phân chuồng hoai, 2% phân lân. Bầu đóng xong xếp vào luống rộng 1-1,2m. Có thể gieo hạt trực tiếp vào bầu bằng cách dùng que nhọn chọc lỗ sâu 1-2cm rồi tra hạt vào (2-3hạt/bầu) lấp kín đất.

3.3 Chăm sóc cây con

Dùng lưới che nắng cho luống bầu. Tưới đủ nước cho cây, nếu thời tiết nắng nóng cần tưới nước hàng ngày vào buổi sáng sớm hoặc chiều tối. Làm cỏ phá  váng định kỳ 1 lần/tháng để tránh sự cạnh tranh dinh dưỡng của dại và tạo cho đất tơi xốp, thoáng khí. Bón thúc bằng nước phân chuồng hoai 1 lần/tháng trước khi xới đất. khi cây con có chiều cao khoảng 20-30cm, phát triển tốt thì có thể đem trồng.

3.4 Kỹ thuật trồng

Chọn đất trồng là những nơi cao ráo, nhiều mùn, đất thịt nhẹ hoặc đất phù sa bồi tụ từ các dòng sông suối. Mật độ trồng: cây cách cây từ 0,5-1m, hố trồng 40x40x40cm, chủ yếu là bón phân chuồng hoai + rơm rạ mục và đất mùn tầng mặt. Lấp đất ngang mặt hố.

3.5 Thu hái và chăm sóc

Sau khi trồng cần lưu ý tưới nước giữ đủ ẩm cho đất, kết hợp làm vệ sinh xung quanh gốc cây, xới xáo  đất. Thu lá và chồi non thường xuyên. Thu hoạch sau 6 tháng trẻ hóa 1 lần, duy trì chiều cao cây từ 40-60cm, sau mỗi lần trẻ hóa cần bón bổ sung cho cây khoảng 3kg phân chuồng hoai hoặc 0,3kg NPK mỗi gốc.

Nguồn : Rau rừng Việt Nam