Kỹ thuật trồng Giổi xanh

Cây gỗ lớn, thường xanh, cao 25-35m, đường kính ngang ngực đạt 80-100cm. Thân thẳng, tròn đều, phân cành cao.

GIỔI XANH
Tên khoa học: Michelia mediocris Dandy
Họ thực vật: Ngọc lan (Magnoliaceae)
(Nguồn chính: Nguyễn Thị Nhung, 2009)

1. Đặc điểm hình thái
Cây gỗ lớn, thường xanh, cao 25-35m, đường kính ngang ngực đạt 80-100cm. Thân thẳng, tròn đều, phân cành cao. Cành non có lông, có lỗ bì trắng và có sẹo vòng. Vỏ xám, nhẵn, bong nhẹ. Thịt vỏ màu vàng nâu, mềm, dầy, có mùi thơm nhẹ. Lá đơn hình bầu dục dài, mọc cách, nhẵn, đầu có mũi ngắn, màu xanh nhạt, bóng, dài 8-15cm, rộng 3-5cm. Gân bên 10-16 đôi. Lá kèm có lông mặt ngoài.

Hoa đơn độc mọc đầu cành, cuống có lông, cánh hoa màu trắng. Quả kép dài 6-10cm, gồm nhiều hạt hình trứng thuôn hay cầu dẹt. Hạt màu đỏ.

2. Đặc tính sinh thái

Cây phân bố ở các vùng đồi núi có độ cao dưới 700m so với mực nước biển trong các rừng lá rộng thường xanh. Chúng phân bố rải rác từ Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Nghệ An cho tới Tây Nguyên. Giổi xanh ưa đất sâu ẩm, tốt, thoát nước. Nó mọc trên nhiều loại đất feralit phát triển trên gnai, micasit, phiến thạch sét, phiến thạch mica, macma axit. Chúng thường sống hỗn loại với các loài như Lim xẹt, Ràng ràng mít, Re, Ngát (ở miền Bắc) hoặc với Xoay, Thông nàng, Trám, Vạng, Giẻ (ở Tây Nguyên). Cây ưa sáng, sinh trưởng tương đối nhanh, tái sinh hạt tốt. Cây non chịu bóng nhẹ.

Mùa ra hoa tháng 3-4, quả chín tháng 9-10. Một kg hạt có 4500-5000 hạt.  Hạt tốt, gieo đúng kỹ thuật có thể tạo được trên 2500 cây/1kg.

3. Giống và tạo cây con

Hạt giống được thu hái trên các cây giống từ 20 tuổi trở lên, có đường kính trên 30cm, thân thẳng đẹp, tán đều phân cành cao, cành nhỏ, không sâu bệnh trong rừng tự nhiên, rừng trồng hay trong các khu rừng giống chuyển hoá.

Hạt giống được thu hái từ tháng 8 đến tháng 10 ở các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên, từ tháng 9 đến tháng 11 ở các tỉnh vùng núi phía Bắc.

Chỉ thu quả khi vỏ chuyển từ màu xanh sang màu vàng sẫm, tử y có màu đỏ, hạt màu đen .

Giống được thu hái bằng cách trèo lên cây lấy quả nhưng không được bẻ cành làm ảnh hưởng đến tán cây.

Chỉ thu những hạt có phôi cứng, màu trắng sữa, không thu  hạt có phôi đã bị teo, tử y chuyển sang màu vàng.

Sau khi thu hái quả được chất thành đống cao không quá 30cm trên sàn nhà, ủ quả 1-2 ngày sau đó phơi trong nắng nhẹ để tách hạt. Hạt được ngâm trong nước 1-2 ngày sau đó sát nhẹ đãi sạch tử y trong nước lấy hạt đen. Hạt đen được phơi nơi thoáng gió khi hạt se tiến hành bảo quản hạt .

Hạt Giổi xanh được bảo quản theo 2 phương pháp: Bảo quản trong cát ẩm: hạt được trộn đều với cát có độ ẩm 8-10% (nắm cát trong tay khi bỏ ra cát không bị rơi) với tỷ lệ 1 hạt : 3 cát theo thể tích, trên phủ một lớp cát ẩm.

Định kỳ 10-15 ngày đảo hạt 1lần, tưới nước bổ sung nhằm đảm bảo độ ẩm ban đầu, phương pháp này có thể bảo quản khối lượng hạt lớn, thời gian bảo quản không được quá 3 tháng.

Bảo quản hạt trong điều kiện lạnh: Với khối lượng hạt không lớn có thể bảo quản hạt trong tủ lạnh ở nhiệt độ từ 5-15°C, thời gian bảo quản không quá 9 tháng.

Hạt giống phải có màu đen sạch, có tỷ lệ nẩy mầm đạt trên 85%.

Đất làm vườn ươm tạo cây Giổi xanh tuân thủ theo các yêu cầu chung về vườn ươm cây lâm nghiệp.

Đất làm vườn ươm được cuốc, xới, làm sạch cỏ sau đó lên luống có chiều cao 10-15 cm, rộng 1m, chiều dài tuỳ theo chiều dài của  vườn ươm, xếp bầu trên luống để cấy cây.

Gieo hạt trước khi trồng 8-10 tháng tuy nhiên do hạt giổi nhanh mất sức nẩy mầm nên sau khi thu hái có thể gieo hạt ngay để tăng tỷ lệ nẩy mầm của hạt.

Hạt được xử lý theo cách: ngâm hạt đen trong nước từ 4-6 giờ, sau đó vớt ra rửa sạch, ủ trong bao vải 7-10 ngày, khi hạt nứt nanh hoặc có 2 lá mầm thì cấy vào  bầu.

Vỏ bầu làm bằng Polyetylen có kích thước 10x18cm, xung quanh đục lỗ thoát nước. Ruột bầu có tỷ lệ 89% đất vườn ươm hoặc đất rừng, 10% phân chuồng hoai, 1% NPK có thành phần 5:10:5 hoặc 10:10:5.

Trước khi cấy cây mầm vào bầu  phải tưới nước trên luống, dùng que cấy cây  mầm vào bầu, sau khi cấy cần che bóng 50-60 %, hàng ngày tưới nước đủ ẩm cho luống cấy cây.

Trong thời gian hai tháng sau khi cấy cây phải tưới nước 2 lần/ngày vào sáng sớm và chiều khi trời râm mát. Sau 2 tháng mỗi ngày tưới 1 lần cho đủ độ ẩm. Bón thúc cây con bằng cách tưới dung dịch NPK(5:10:5) nồng độ 0,5%, với liều lượng 2 lít trên 1m2, hoặc tưới phân chuồng hoai đã pha loãng. Sau mỗi lần tưới phân phải tưới nước để rửa sạch lá.

Khi cây con cao 10-15cm cần đảo bầu kết hợp phân loại theo chiều cao để chăm sóc những cây sinh trưởng kém. Trong thời gian 3-4 tháng tiếp tục đảo bầu và phân loại cây để chăm sóc cho đến khi đem trồng. Sau 4 tháng giảm một nửa độ tàn che, tháng thứ 6 bỏ hoàn toàn dàn che, giảm dần lượng tưới nước từ tháng thứ 4-5, ngừng tưới nước 3-4 tuần trước khi đem trồng.

Để phòng trừ nấm, bệnh phải dùng Benlát C nồng độ 0,05% phun lên luống trước khi cây cây 1 tuần, sau đó 10-15 ngày phun 1 lần với lượng thuốc phun 2 lít cho 1m2.

Cây con đem trồng phải đạt 8-10 tháng tuổi, cao 40-50cm, có đường kính gốc 0,3-0,5cm, sinh trưởng bình thường, lá xanh, thân thẳng, không sâu bệnh.

4. Trồng và chăm sóc rừng

Áp dụng tiêu chuẩn ngành 04TCN 130-2006 – quy trình kỹ thuật trồng rừng Giổi xanh của Bộ NN&PTNT.

Giổi xanh được trồng ở những nơi có nhiệt độ không khí trung bình năm từ 20 đến 25°C, lượng mưa trung bình năm 1500-2500 mm, độ cao so với mặt biển không quá 1000m. Giổi xanh thích hợp với các loại đất Feralit đỏ vàng, vàng đỏ, xám vàng phát triển trên sa thạch, phiến thạch, đá macma axit, phiến thạch mica, đất còn tính chất đất rừng, sâu, ẩm, thoát nước, tầng dầy trên 40cm, hàm lượng mùn từ 4-5%, lượng K₂O dễ tiêu trên 10mg/100g đất. Giổi xanh được trồng ở rừng nghèo kiệt (IIIa1), rừng non phục hồi (IIa) hay đất trảng cây bụi có cây gỗ rải rác.

Các tỉnh miền Bắc trồng vào vụ Xuân hay đầu vụ Hè từ tháng 3-6; vùng Bắc Trung Bộ trồng vào tháng 10-11; vùng Đông Nam Bộ, duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên trồng vào tháng 6-8.

Giổi xanh được trồng để làm giàu rừng hay trồng rừng kinh doanh gỗ lớn ở rừng nghèo kiệt, rừng non phục hồi, đất sau nương rẫy hoặc đất rừng sau khai thác trắng. Trồng Giổi xanh làm giàu rừng theo băng hay theo đám.

Trồng Giổi xanh làm giàu rừng theo băng: Áp dụng cho rừng nghèo kiệt, thiếu tái sinh và rừng non phục hồi sau nương rẫy. Băng được thiết kế theo hướng Đông – Tây hoặc theo đường đồng mức với địa hình có độ dốc lớn hơn 15o. Đối tượng trồng rừng có tầng cây cao 8-10m phát băng trồng rộng 5-6m, băng chừa 8-10m. Đối tượng trồng rừng có tầng cây cao 12-15m phát băng trồng 7-8m băng chừa 10-12 m. Đối tượng trồng rừng có tầng cây cao trên 15m phải hạ tán xuống dưới 15m, phát băng trồng rộng 7-8m, băng chừa 10-12m. Trên băng trồng thực bì được phát sạch đến gốc sau đó dọn ra hai bên chỉ để lại cây tái sinh  và cây gỗ kinh tế, chặt bỏ hay ken chết các cây không phải là cây kinh tế có đường kính trên 10cm. Cuốc hố 40x40x40 cm trước khi trồng 1 tháng, lấp hố trước khi trồng 10-15 ngày. Trên mỗi băng trồng 1 hàng Giổi xanh, cự li cây cách cây 4 m.

Trồng Giổi xanh làm giàu rừng theo đám: Áp dụng cho rừng nghèo kiệt hay rừng non phục hồi  nhưng trong quần thể rừng có diện tích đám trống tối thiểu là 200m2. Trong các đám trống thực bì được phát sát đến gốc, băm nhỏ, dọn ra ngoài, chặt bỏ hoặc ken chết cây không phải là cây kinh tế có đường kính trên 10cm, chừa lại cây tái sinh và cây gỗ lớn kinh tế. Đám rừng xung quanh lỗ trống phải chặt bỏ dây leo, hoặc cây không phải là cây kinh tế có tán lớn ảnh hưởng đến cây trồng trong đám. Cuốc hố 40x40x40cm trước khi trồng ít nhất 1tháng, lấp hố trước khi trồng 10-15 ngày. Trong đám bố trí cây cách đều nhau với cự li 4mx 4m.

Trồng rừng Giổi xanh với mục đích kinh doanh gỗ lớn: Áp dụng đối với trảng cây bụi phục hồi sau nương rẫy hoặc đất rừng sau khai thác. Trồng hỗn loài giữa Giổi xanh và Keo lá tràm hay keo lai, trồng 1 hàng Giổi xen lẫn 1 hàng keo phù trợ. Nơi có lập địa tương đối bằng phẳng thiết kế rạch trồng theo hướng Đông Tây, nơi có độ cao trên 15o thiết kế rạch trồng theo đường đồng mức, rạch trồng rộng 4m. Phát sạch, chặt, băm vụn và dọn thực bì ra ngoài diện tích trồng rừng chỉ để lại cây tái sinh và cây mục đích. Cuốc hố kích thước 60x60x60 cm đối với nơi tương đối bằng phẳng hoặc 40x40x40 cm với nơi dốc trên 15o, cuốc hố trước 1 tháng, lấp hố trước 15 ngày. Trong mỗi rạch trồng 1 hàng Giổi xanh vào chính giữa rạch với cự li 4x4m, các loài keo trồng với cự li 3x3m.

Rạch bỏ vỏ bầu trước khi trồng, không làm vỡ bầu, đặt cây thẳng giữa hố, lấp đất đầy mặt hố, nén chặt xung quanh bầu, vun lớp đất mặt xung quanh cổ rễ.

Một tháng sau khi trồng kiểm tra hiện trường để trồng dặm các cây chết. Sau 3 tháng tiến hành nghiệm thu tỷ lệ sống trên 90% đạt yêu cầu.

Rừng trồng được chăm sóc trong 5 năm liền:

- Năm thứ nhất: Sau khi trồng 2-3 tháng phát quang thực bì, dây leo, cỏ dại xâm lấn cây mới trồng, làm cỏ xới đất xung quanh gốc cây rộng 1m.

- Năm thứ hai: Chăm sóc 3 lần, lần 1vào đầu vụ xuân, phát dây leo bụi rậm xâm lấn cây trồng. Lần 2 vào đầu mùa mưa, vun xới quanh gốc trong phạm vi 1m, kết hợp bón phân NPK(5:10:3) lượng bón 200g/ cây. Lần 3, phát quang thực bì dây leo, cây bụi xâm lấn cây trồng vào cuối mùa mưa.

- Năm thứ ba: Chăm sóc 2 lần, lần 1 vào đầu vụ xuân, phát quang thực bì, dây leo cây bụi xâm lấn cây trồng. Lần 2, phát thực bì, dây leo, xới vun gốc kết hợp bón phân NPK như năm thứ hai.

Sau khi trồng 2-3 năm khi thấy tán cây phù trợ ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây giổi cần phải điều chỉnh mật độ cây phù trợ.

Năm thứ tư và thứ năm, chăm sóc 1 lần/ năm. Nội dung chăm sóc gồm phát dây leo, bụi rậm, cây bụi, loại bỏ cây sâu bệnh, cây không mục đích có tán lớn ảnh hưởng đến cây trồng trong băng, rạch .

5. Khai thác, sử dụng

Gỗ Giổi xanh có giác lõi phân biệt. Lõi màu vàng, cứng, mịn, bền, nhẹ, tỷ trọng 0,58, dễ gia công, ít cong vênh, không bị mối mọt. Gỗ dùng đóng đồ mộc trong gia đình, đóng tàu thuyền, làm nhà.

Là loài cây đang được sử dụng trồng làm giàu rừng. Một số nơi đã trồng quy mô hàng trăm ha, cây sinh trưởng tốt, có nhiều triển vọng.

Trong quá trình kinh doanh rừng Giổi xanh tiến hành nuôi dưỡng rừng 2 lần vào các năm thứ 7-8 và các năm thứ 10-12.

Lần 1 vào năm thứ 7-8 khi cây Giổi xanh trong băng hay rạch đã khép tán tiến hành loại bỏ cây sinh trưởng kém, cây cong queo, sâu bệnh,… phát luỗng dây leo, bụi rậm, chặt bỏ cây không có mục đích kinh tế trong băng chừa có tán chèn ép cây giổi trong băng trồng, chú ý khi điều chỉnh  mật độ trong băng trồng không chặt 2 cây liền nhau.

Lần 2 tiếp tục phát luỗng dây leo, bụi rậm, điều chỉnh mật độ, mở tán cho cây giổi sinh trưởng, phát triển.